Budowle z historią – kościół ewangelicki
|
![]() |
Karl Friedrich Schinkel 2 , który tam pracował, zalecił wykonanie projektu wg swoich założeń. Po dokonaniu zmian, w 1834 roku kamień węgielny pod nowy kościół mógł już zostać położony. Zaprojektowany w stylu neoklasycystycznym, wyróżnia się prostotą i oszczędnością formy. Kierownikiem budowy został wrocławski architekt i mistrz budowlany G.A. Frey, i jak to odnotował kronikarz, bardzo czuł się zaszczycony tym, że mógł sprawować nadzór nad budową której projekt powołał do życia sam Schinkel. Król Fryderyk Wilhelm III interesował się budową kościoła i będąc w Kątach w 1835 roku, kiedy ten był już prawie gotowy, na uroczystym przyjęciu powiedział między innymi: „Chętnie uczyniłem coś dla biednego miasta i cieszę się że zaradziłem jego potrzebom”. Obecny tam wtedy z tej okazji chór szkolny złożony z 36 dzieci zaśpiewał psalm „Dziękujmy wszyscy Bogu”. I tu również kronikarz odnotował jak dużym wyróżnieniem był fakt, iż król obdarował kantora 3 dwoma, a jego adjuvanta 4 jednym „Friedrichsdorem” (pruska złota moneta)
![]() |
i że dzieci dostały po pół talara. 19.01.1836 5 roku nowa świątynia została poświęcona, a w uroczystości tej brały szerokie rzesze ludności. Pierwszym duchownym był pastor Biehler, który cieszył się dużym poważaniem, tak samo jak jego katolicki brat w wierze, proboszcz Scholz. Budowla została postawiona w Rynku w taki sposób, że szczytowa ściana pn.- wsch. jest skierowana w kierunku wieży. Ten układ miał powodować wrażenie, że kościół ma wolnostojącą „Campanilię” (włoski typ wieży kościelnej-dzwonnicy). Budynek zbudowany jest z cegły tzw. licówki, w kolorze żółci i czerwieni, układanej w urozmaicone wzory. Ściany zewnętrzne spoczywają na wystającym murowanym fundamencie i ożywione są biegnącym
![]() |
wokół pasem gzymsu. Między dwoma rzędami ukośnie ułożonych cegieł znajduje się również obiegający ją gzyms rynnowy. W ścianach bocznych są po cztery okna zwieńczone półkoliście. Dach dwuspadowy, pokryty jest dachówką, tzw. „karpiówką”. Główne wejście skierowane na płd.- zach. ozdobione jest portalem. Nad potrójnymi prostokątnymi drzwiami wejściowymi z poziomymi zakończeniami znajdują się trzy łuki półkoliste-tympanony, w których para klęczących aniołów trzymała odlane w żeliwie tablice z cytatami z Biblii. (Gal.C1 V 24 ; Off. Joh. C4 V8; Gal.C5 V1) Reliefy 6 te zostały wykonane przez wrocławskiego rzeźbiarza A.C. Mächtiga, wg projektu F. K. Schinkla. Na ścianach szczytowych, na których nie ma ozdób, znajdują się okrągłe okna, a w nich odlane w żeliwie ramy. Wysoko podciągnięte naroża frontonu ozdobiono motywem zdobniczym w kształcie gałązki palmowej. Na samym szczycie ściany zamontowano odlany w żeliwie krzyż. Od strony płn.- wsch. wstępu do świątyni Bożej strzegł prostokątny portal. Nad nim znajdowała się tablica z następującym napisem: „Z łaski majestatu króla Fryderyka Wilhelma III i dzięki pobożnemu zapałowi parafian, zbudowano ten kościół w 1835 roku i przeznaczono go dla odradzającego się kościoła ewangelickiego”. Do dzisiaj budzi uznanie dokładna robota murarska, gdzie widać rękę zręcznych fachowców. Budowla kosztowała około 16 000 talarów, z czego król dał 9277 talarów. Reszta została sfinansowana dzięki legatom i zbiórkom, oraz datkom parafian. W 1841 roku czeladnik młynarski Knorn, który wygrał dużą nagrodę, podarował wspólnocie dwa dzwony, z których jeden został odlany w warsztacie Klagemanna we Wrocławiu. Na nim, pod herbem cechowym młynarzy, znajdował się napis: „Ernst Gottfried Knorn kościołowi ewangelickiemu w Kątach”. Na drugim dzwonie znajdował się wizerunek Melanchtona 7 i cytaty z Biblii. Był tam również trzeci dzwon, odkupiony od rady miejskiej Oleśnicy, na którym był herb pruski i data 1834. Drugi i trzeci dzwon w latach I wojny światowej zostały zdjęte i oddane w wyniku rekwizycji wojennej. Jeśli do kościoła wchodziło się przez główne wejście, to w przedsionku wejściowym (kruchcie) znajdowały się podwójne schody na trójboczną emporę 8 i na strych. Empora o skromnej dekoracji malarskiej, wznosiła się na drewnianych słupach, które spoczywały na marmurowych postumentach.
![]() |
Między nimi znajdowało się elektryczne oświetlenie. Nadbudówka nad emporą składała się również ze słupów drewnianych, które połączone były ze sobą półkolistymi łukami. Po płn.- wsch. stronie znajdowała się za ołtarzem ambonowym dwupoziomowa kancelaria i zakrystia. Drewniana ściana ołtarza była złocona i pomalowana w deseń naśladujący marmur.
![]() |
Na wysoko podniesionych narożnikach ściany szczytowej ołtarza znajdowały się pomalowane na biało figury św. Piotra i Pawła, i zapewne było to nawiązanie do patronów katolickiego kościoła w Kątach. Wisząca nad ołtarzem ambona dostępna była z piętra zakrystii, a pod nią w 1862 roku zawieszono obraz „Złożenie do grobu” pędzla G. A. Dresdena. W kościele znajdowało się też kilka
![]() |
szczególnie wartościowych przedmiotów, jak np. drewniany zegar z roku 1835, czy chrzcielnica na trzech nogach odlana w żeliwie z 1835 roku z napisem:
„Chrzest jest związkiem czystego sumienia z Bogiem”. Dzisiaj po schodach, którymi kiedyś chrześcijanie szli do kościoła, nie wchodzi się już, aby się modlić. Ów rozdział dotyczący kościelnej wspólnoty ewangelickiej w Kątach został zamknięty. Po roku 1945 z kościoła usunięto część wewnętrznego wyposażenia, zdjęto tablicę fundacyjną, krzyże i żeliwne reliefy. Stał jakiś czas pusty, potem funkcjonowało w nim do 1964 roku kino o nazwie „Radość”. Po jego przeniesieniu do dzisiejszego GOKiS-u kościół stał zamknięty. W 1971 r. budynek przejęła G.S. w Kątach i wtedy to dokonano tzw. modernizacji 9 . Usunięto emporę i resztę konstrukcji ołtarza, od str. wsch. przedłużono okna, wnętrze przedzielono stropem, a całość przystosowano do pełnienia funkcji obiektu handlowego, co chyba nie było najszczęśliwszą i jedyną możliwością wykorzystania obiektu wybudowanego niegdyś jako Dom Boży. Należy też wspomnieć, iż w jednym z budynków na wschodniej pierzei rynku była plebania ewangelicka z bardzo bogatym księgozbiorem który przetrwał wojnę i zaginął pod koniec lat 40-tych.
![]() |
Z życia religijnego wspólnoty ewangelików w Kątach zachowała się fotografia z lat 20-tych ubiegłego wieku. Jest na nim para protestanckich nowożeńców idąca do kościoła. W tle widoczne nieistniejące już budynki, dzisiaj jest tu jeden blok.(wspólnota mieszk. Czardasz). Na wysokości głowy woźnicy widoczna na kamieniczce tablica upamiętniająca marszałka Blüchera. (Hotel Blücher)
![]() |
Do protestantów należał też między innymi tzw. „Dom Bożego Wołania” przy dzisiejszej ul. Nowowiejskiej (zdjęcie zrobione od podwórza). Był to internat i ochronka dla młodych dziewcząt prowadzony przez wrocławską misję ewangelicką. Na odwrocie tej pocztówki jest podziękowanie za jej zakup:
„Przyjęliśmy Wasz dar miłości i dziękujemy za wierną współpracę” – podpis proboszcz-Winkler
Mieli też na dzisiejszej ul. Mireckiego budynek misyjny, tzw. Dom Wspólnoty Ewangelickiej, w którym między innymi kształcono młodych ludzi do posług ewangelizacyjnych. Obecnie nie istnieje, litografia z karty pocztowej z 1904 roku.
![]() |
Na podst. zbiorów własnych i ks. M. Koguta – art. Wernera Kluge z „Schlesischer Gottesfreund “ 1978 r. nr. 7 str. 6, 8,10 tłum. M.G.
1 Statystyka powiatu wrocławskiego w 1937 r. określa liczbę ewangelików na 59,3 % mieszkańców pow.
2 K.F. Schinkel (1781-1841)-malarz, scenograf, architekt, autor wielu projektów kościołów i budynków publicznych w dawnych Prusach. Do najbardziej znanych należy tzw: Nowy Odwach, i Altes Museum w Berlinie. W Polsce: pałac w Owińskach, kościół w Krzeszowicach, zamek w Kamieńcu Ząbkowickim, czy ratusz w Kołobrzegu.
3 Kapelmistrz, organista, nauczyciel prowadzący chór.
4 pomocnik nauczyciela
5 W innych źródłach jest wymieniona data 19.06. 1836 r.
6 Ślad po nich jest doskonale widoczny do dzisiaj.
7 Teolog protestancki, zwolennik i współpracownik Lutra
8 rodzaj galerii wspartej na kolumnach, głównie w kościołach, najczęściej nad nawami bocznymi lub wejściem, mającej na celu powiększenie powierzchni.
9 Pomimo że figuruje w rejestrze Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków we Wrocławiu od roku 1965 pod poz. 1252